Cá chạch giàu chất đạm, được coi là “nhân sâm dưới nước”, được dùng làm thuốc trong Đông y. Thịt cá dai, ngọt nên nhiều người yêu thích.
Cá chạch sinh sống ở cả hai môi trường nước ngọt và nước lợ. Tuy nhiên, chúng tập trung với mật độ dày đặc ở hai tỉnh đầu nguồn An Giang và Đồng Tháp. Vào mùa nước nổi, cá chạch sống trên đồng ruộng, khi nước cạn thì rút xuống các bàu, ao, vũng hoặc theo kinh rạch ra sông.
Cá chạch có thân hình mập mạp, đầu nhọn, dài tầm một gang tay. Toàn thân chúng có nhiều tuyến nhờn nên da rất trơn, nhớt. Tuy không phải sơn hào hải vị quá đắt đỏ, nhưng với người dân Nam Bộ, cá chạch cho dù chế biến thành món nào cũng chất lượng và có giá trị dinh dưỡng rất cao.
Giới sành ăn cho rằng, nếu được thưởng thức con cá chạch chứa đầy trứng mới thực sự là thỏa mãn. Khi ấy, vị trứng hòa vào thịt cá sẽ tăng vị bùi, béo ngậy và dậy hương thơm rất ấn tượng.
Công dụng của loài cá chạch
Cứ bắt đầu từ tháng 7 đến tháng 10 âm lịch hàng năm, khi nước lũ về, mang theo con nước đục ngầu phù sa cũng là lúc người dân miền Tây thu được nhiều sản vật quý của thiên nhiên, trong đó loài cá chạch lấu sông được xem là một trong những loài cá đặc sản hiếm.
Cá chạch lấu được xem là đặc sản hiếm của miền Tây sông nước
Loài cá này được ví như "nhân sâm nước" bởi thịt cá giàu chất dinh dưỡng, có tác dụng bồi bổ cơ thể, tốt cho đàn ông. Đông y gọi cá chạch, trong đó có cá chạch lấu với tên thuốc là thu ngư, cho rằng cá có vị ngọt, tính bình, không độc, có tác dụng bổ khí huyết, tráng dương, thanh nhiệt, tiêu khát, chữa nóng trong…
Được biết, cá chạch lấu có tên khoa học là Mastacembelus Armatus. Thân có màu xanh đậm hoặc đen xám và nhiều đốm vàng hình tròn hoặc bầu dục khắp thân, vây lưng và vây hậu môn; vây ngực có một đốm đen nhỏ, không có vây bụng. Loài cá có kích thước lớn, dài đến 90cm và có thể nặng từ 0,5-2kg. Dọc sống lưng chạch lấu có một hàng vây chạy dài với nhiều xương gai nhọn, sắc bén.
Loại cá đặc sản này có thể chế biến nhiều món ăn ngon, như: lẩu chua, chiên giòn, nướng muối ớt và đặc sắc nhất là món cá chạch lấu kho nghệ tươi. Theo ngư dân, muốn bắt được cá chạch lấu sông loại lớn phải dùng lưới hoặc chài rê chụp ở những khúc sông sâu, nước chảy xiết.
Mùa cá chạch là mùa nào?
Cá chạch có quanh năm nhưng nhiều nhất vẫn là mùa nước nổi. Người ta đánh bắt cá bằng chài, vó cất, cào, lọp tép hoặc câu. Trong nếp ăn của người Nam Bộ, cá chạch là món đặc sản khiến cho bữa cơm thêm tròn vị và đặc biệt được nam giới săn lùng vì là “thần dược” trong chốn phòng the.
Đánh bắt cá chạch sông
Có 3 loại cá chính: cá chạch cơm, cá chạch đuôi chình và cá chạch lấu. Cá chạch cơm (cũng gọi cá chạch bùn) là loại cá chiếm tỉ lệ áp đảo. Cá chạch đuôi chình hiếm nhất. Đặc biệt, ngư dân có thể dựa vào cách sinh hoạt của loài cá này mà dự đoán thời tiết. Cuối cùng, cá chạch lấu là loại to nhất, con trưởng thành nặng trung bình 2kg, dài từ 50 đến 70cm.
Cá chạch có thể chế biến thành nhiều món. Con nhỏ cỡ ngón út thì chiên lăn bột, con lớn hơn thì chiên vàng hoặc cắt làm hai, làm ba ướp gia vị, kho tiêu trong nồi đất. Khi có khách quý đến thăm nhà, trên mâm cơm đãi khách phải có món cá kho nghệ mới đúng điệu.
Cá chạch kho nghệ là món ăn đưa cơm nhất, nhưng lạ nhất phải kể đến cá chạch một nắng chiên giòn chấm với nước mắm me. Cách chế biến món ăn này cũng đơn giản không kém.
Trong lúc chờ cá thấm gia vị, đầu bếp đun nước dừa tươi rồi đổ chung vào đun với cá đến khi chín mềm. Cuối cùng, chỉ cần múc cá ra đĩa rồi rắc thêm ít tiêu xay và ớt lên. Món cá chạch kho nghệ chỉ nhìn thôi là đã đánh thức được mọi giác quan. Từng con cá nhuốm màu vàng óng hòa cùng nước dừa tươi thơm nồng. Bấy giờ, chỉ cần dọn cá ra dùng ngay với chén cơm nóng hổi.
Để đạt “chuẩn”, người dân Nam Bộ sử dụng nước mắm ngon nguyên chất cùng với me chín dầm lấy cơm me (bỏ hạt), hòa với đường, bột ngọt, ớt cho vừa ăn. Nước mắm me phải sệt mới ngon.
Món ăn sẽ ngon hơn khi được dùng nóng với cơm. Vị béo ngọt, dai của cá chạch, vị chua cay của nước mắm me lẫn mùi thơm của rau húng như khiến thực khách đắm chìm trong sự hòa quyện của mọi hương vị. Khô cá chạch là “đặc sản dự trữ”, để dùng dần và có thể làm quà tặng khách phương xa.
Không chỉ giàu chất dinh dưỡng, thịt cá chạch còn là kho thuốc quý. Theo Đông y, cá có tác dụng bồi bổ khí huyết, chống lão hóa, tráng dương, cường lực, thanh nhiệt, cần thiết cho người già. Còn theo Tây y, thịt cá có nhiều chất đạm, chất béo, và các axit amin cần thiết khác cho cơ thể. Ngoài ra, theo dân gian, nhớt cá chạch cũng có tác dụng kháng viêm, tiêu độc, kháng khuẩn...
