Hai Bà Trưng có họ thật là gì, đến học sinh giỏi Sử còn bó tay?

Hai Bà Trưng (không rõ năm sinh nhưng mất vào ngày 5 tháng 3 năm 43) là tên chỉ đến cặp chị em Trưng Trắc và Trưng Nhị. Họ là biểu tượng bất diệt của phụ nữ Việt Nam, được tôn vinh là anh hùng dân tộc vì sự nổi dậy chống lại nhà Đông Hán và thiết lập một quốc gia độc lập, tự xưng là Nữ vương. Trong "Đại Việt sử ký toàn thư", Trưng Trắc được coi như một vị vua của lịch sử Việt Nam và được biết đến với danh hiệu Trưng Nữ Vương.

Mặc dù được biết đến là một trong những nhân vật lịch sử quen thuộc, nhưng không phải ai cũng biết một điều thú vị về Hai Bà Trưng. Nhiều người nghĩ rằng, với tên gọi Trưng Trắc và Trưng Nhị, có thể họ đều mang họ "Trưng". Tuy nhiên, vào năm 2019, câu hỏi về họ Hai Bà Trưng đã làm "dậy sóng" mạng xã hội khi được đưa ra trong chương trình "Confetti Vietnam". Câu trả lời chính xác mà chương trình đưa ra là họ "Lạc". Theo giải thích của MC Nguyên Khang, Trưng Trắc và Trưng Nhị thực ra thuộc dòng họ Lạc tướng ở Mê Linh, sau này chuyển sang họ Trưng. Quan điểm này dựa trên các ghi chép trong "Đại Việt sử ký toàn thư".

Tuy nhiên, các sử gia hiện đại khẳng định, vào đầu Công Nguyên, Việt Nam vẫn chưa có họ. Cụ thể, PGS.TS Phạm Quốc Sử - nguyên giảng viên Khoa Lịch sử, Trường ĐHSP Hà Nội từng chia sẻ với báo Giáo Dục Việt Nam như sau: “Năm 40 đầu thế kỷ nước chúng ta chưa có đặt họ mà con cái theo dòng mẹ, dòng ngoại. Cho nên Hai Bà Trưng theo họ Hùng bởi Bà Trưng Trắc, Trưng Nhị vốn là dòng vua Hùng”.

PGS.TS Phạm Quốc Sử phân tích thêm, lúc bấy giờ nước ta theo dòng vua Hùng, chế độ mẫu hệ vẫn được đề cao nên con cái thường theo dòng bên ngoài, còn dòng phụ hệ chưa rõ. Vì vậy có thể tạm coi Hai Bà Trưng mang họ “Hùng”.

Ngoài ra, cũng theo ông Phạm Quốc Sử, Hai Bà Trưng vốn không phải tên là Trưng. Xưa kia từ Trưng vốn là từ “trứng” mà ra. Trưng Trắc, Trưng Nhị ý chỉ loại trứng tốt nhất và trứng tốt nhì. Theo sách “Danh tướng Việt Nam” thì tên hai vị nữ vương này vốn là Trứng Chắc và Trứng Nhì, phiên theo tiếng Hán gọi là Trưng Trắc và Trưng Nhị.

Còn theo PGS Nguyễn Khắc Thuần, người Việt nói chung, Hai Bà Trưng nói riêng khi đó chưa có họ. Tương tự, mẹ hai bà được cho có tên là Trần Thị Đoan, thực chất đây là cái tên thần phả đặt sau này (vào khoảng thế kỷ 17, 18). Thi Sách được xác định tên là Thi dựa trên một số tư liệu Trung Quốc. Còn cái tên Man Thiện vốn chỉ “người Man tốt”, có thể do người Hán gọi.  

Ngan