‘Chìa khóa’ tuổi thọ: Ăn ít có phải là bí quyết sống lâu hơn?

Các chuyên gia về lão hóa đã chỉ ra rằng việc giảm lượng calo nạp vào cơ thể và áp dụng chế độ ăn uống theo chu kỳ nhịn ăn có thể giúp kéo dài tuổi thọ của động vật, điều này khiến nhiều người tự hỏi liệu phương pháp này có tác dụng tương tự đối với con người hay không?

Trong thí nghiệm, khi cho chuột ăn ít đi từ 30 đến 40% lượng calo, thì thấy rằng trung bình tuổi thọ của chúng tăng thêm khoảng 30%. Việc giảm calo này cần được tiến hành một cách cân nhắc để không gây ra tình trạng suy dinh dưỡng nhưng vẫn đủ sâu sắc để kích thích những thay đổi sinh học đáng kể.

Hiệu ứng kéo dài tuổi thọ này lần đầu tiên được các nhà khoa học khám phá vào những năm 1930 và đã được quan sát ở nhiều loài động vật khác nhau, từ giun đất đến khỉ, trong 90 năm qua. Các nghiên cứu sau đó cũng cho thấy những động vật có chế độ ăn ít calo hơn thường ít gặp phải các vấn đề về ung thư và các bệnh mãn tính liên quan đến lão hóa.

Tuy nhiên, mặc dù có nhiều bằng chứng nghiên cứu trên động vật, vẫn còn rất nhiều điều bí ẩn chưa được khám phá. Các chuyên gia vẫn đang tranh luận về cơ chế hoạt động của hiện tượng này và liệu việc giảm lượng calo nạp vào hay thời gian ăn uống (còn gọi là nhịn ăn gián đoạn) mới thực sự quan trọng hơn.

Người ta vẫn chưa chắc chắn liệu việc tiêu thụ ít calo hơn có thể kéo dài tuổi thọ của con người hay không, bởi lẽ các nghiên cứu lâu dài trong lĩnh vực này đối với con người là hiếm và đầy thách thức do yêu cầu về thời gian lớn.

Dưới đây là tổng hợp những hiểu biết hiện có, được rút ra chủ yếu từ các thí nghiệm trên động vật, và ý nghĩa tiềm tàng của chúng đối với sức khỏe và tuổi thọ của con người.

Tại sao cắt giảm lượng calo lại làm tăng tuổi thọ?

The New York Times đưa tin rằng các nhà nghiên cứu chưa thể xác định rõ ràng lý do tại sao việc giảm lượng thức ăn lại có thể gia tăng tuổi thọ cho động vật hoặc con người, nhưng nhiều giả thuyết đề xuất rằng nó có nguồn gốc tiến hóa.

Trong môi trường hoang dã, động vật thường phải đối mặt với chu kỳ béo phì và đói kém, và loài người cũng trải qua điều tương tự trong quá khứ. Do đó, cả loài người và động vật đã phát triển khả năng sống sót và thích nghi không chỉ trong thời kỳ thừa thãi mà còn trong cả thời kỳ khan hiếm.

Theo Giáo sư James Nelson, chuyên gia về sinh lý học tế bào tại Trung tâm Khoa học Y tế thuộc Đại học Texas ở San Antonio, một trong những giả thuyết đưa ra là ở cấp độ tế bào, việc giảm calo giúp động vật tăng cường khả năng phục hồi trước những căng thẳng vật lý.

Chẳng hạn, chuột bị giới hạn lượng calo lại thể hiện khả năng chống độc tố tốt hơn và hồi phục nhanh chóng hơn sau khi bị thương.

Một giả thuyết khác liên quan đến việc giảm lượng calo tiêu thụ có thể chậm lại quá trình trao đổi chất trong cơ thể người và động vật. Phó Giáo sư Kim Huffman từ Trường Y Đại học Duke, người đã nghiên cứu về giới hạn calo ở người, cho rằng, càng giảm sự trao đổi chất, cơ thể có thể càng kéo dài tuổi thọ, giống như việc giảm tốc độ quay của bánh xe sẽ làm tăng tuổi thọ của lốp xe.

Hạn chế calo còn buộc cơ thể phải tìm kiếm nguồn năng lượng thay thế ngoài glucose, nguồn nhiên liệu mà các chuyên gia lão hóa tin rằng có lợi ích đối với sức khỏe chuyển hóa và cuối cùng là tổng tuổi thọ.

Các nhà nghiên cứu cũng đã nhận ra một quá trình được gọi là autophagy, hay còn gọi là quá trình tự tiêu hóa. Nói một cách đơn giản, đây là cách tế bào "tự tiêu hóa" các phần tử cũ của chính mình và "tái chế" chúng để tái tạo. Quá trình này giúp tế bào hoạt động hiệu quả hơn và giảm nguy cơ phát triển các bệnh liên quan đến tuổi già.

Nhịn ăn gián đoạn có liên quan gì?

Trước những phát hiện không nhất quán về tác động của lượng calo tiêu thụ đến tuổi thọ, một số nhà khoa học bắt đầu nghi ngờ rằng yếu tố quyết định có thể không chỉ đơn thuần là số calo nạp vào cơ thể, mà còn có thể là khoảng thời gian trong ngày mà thức ăn được tiêu thụ.

Một sự khác biệt cơ bản giữa hai nghiên cứu về khỉ, đặc biệt là nghiên cứu tại Đại học Wisconsin vào năm 2009, là việc các con vật trong nghiên cứu này chỉ được phép ăn một lần mỗi ngày và bất kỳ thức ăn nào không được ăn hết đều được thu hồi vào cuối ngày. Do đó, chúng phải chịu đựng một khoảng thời gian không ăn kéo dài tới 16 giờ mỗi ngày.

Ngược lại, trong thí nghiệm do Viện Lão hóa Quốc gia tiến hành vào năm 2012, khỉ được cho ăn hai lần mỗi ngày và thức ăn còn lại được giữ lại qua đêm. Kết quả là, những con khỉ ở Wisconsin có tuổi thọ cao hơn.

Điều này dẫn đến giả định rằng thời gian giữa các bữa ăn - khoảng thời gian nhịn ăn - cũng có thể đóng vai trò quan trọng trong việc tăng cường tuổi thọ, không chỉ ở động vật mà có khả năng còn ở cả con người.

Điều đó có nghĩa gì đối với chúng ta?

Khó có thể khẳng định chắc chắn rằng liệu việc nhịn ăn theo đợt, giảm lượng calo, hay kết hợp cả hai có thể giúp con người kéo dài tuổi thọ hay không.

Tiến sĩ Nelson bày tỏ: "Chúng ta chưa có chứng cứ cụ thể nào chứng minh rằng chế độ ăn này có thể gia tăng tuổi thọ ở người. Điều này không đồng nghĩa với việc nó không hiệu quả, nhưng thực tế là rất khó để thu thập dữ liệu bởi vì điều này đòi hỏi quá trình theo dõi dài hạn."

Một thử nghiệm lâm sàng mang tên nghiên cứu Calerie đã được thiết kế nhằm tìm hiểu vấn đề này thông qua việc kiểm tra ảnh hưởng của việc giảm 25% lượng calo trong vòng 2 năm đối với các chỉ số liên quan đến quá trình lão hóa. Hơn 100 người trưởng thành khỏe mạnh đã được hướng dẫn chi tiết về chế độ ăn và nhận sự hỗ trợ thường xuyên để duy trì mục tiêu giảm cân của họ.

Tuy nhiên, do những khó khăn trong việc giảm lượng calo, những người tham gia chỉ giảm được khoảng 11% lượng calo tiêu thụ.

So với nhóm đối chứng, những người tham gia chế độ ăn giảm calo đã thấy cải thiện trong một số yếu tố sức khỏe tim mạch, bao gồm huyết áp và độ nhạy cảm của insulin, cũng như giảm các chỉ số viêm trong cơ thể.

Nghiên cứu cũng kiểm tra ba chỉ số đánh giá "tuổi sinh học", dựa trên các xét nghiệm máu lấy ở đầu và cuối của thời gian nghiên cứu kéo dài hai năm. Hai trong số ba chỉ số không chỉ ra sự cải thiện đáng kể giữa hai nhóm, nhưng chỉ số thứ ba, đo lường tốc độ lão hóa, đã ghi nhận sự khác biệt ở nhóm ăn kiêng.

TS Huffman, một trong những người tham gia nghiên cứu, nhận định rằng giảm calo "không khiến con người trở nên trẻ trung hơn, nhưng nó làm chậm lại quá trình lão hóa của họ."

Dù đã có gần một thế kỷ nghiên cứu, vẫn cần thêm thời gian để các nhà khoa học có thể xác định chắc chắn liệu những lợi ích về tuổi thọ quan sát được ở động vật có thể áp dụng được cho con người hay không.

Có những nghiên cứu hứa hẹn rằng việc giảm lượng calo và nhịn ăn gián đoạn có thể kéo dài tuổi thọ và mang lại lợi ích ngắn hạn, đặc biệt liên quan đến sức khỏe tim mạch và chuyển hóa. Tuy nhiên, cũng có khả năng rằng việc ăn ít hơn chỉ đơn thuần khiến chúng ta cảm thấy đói mà thôi.